Wat krijg je als je onderwijskunde, game design en cognitieve neurowetenschappen met elkaar kruist? Het onderzoeksvoorstel Motivation2Lean. Vier betrokkenen gaan met elkaar in gesprek.

Hoe kunnen we het voortgezet onderwijs in Nederland zo inrichten dat het de motivatie om te leren inherent stimuleert? Dat is de centrale vraag waarop drie wetenschappelijke disciplines een antwoord willen vinden. Het ‘Motivation2Learn’-onderzoeksvoorstel is breed opgezet met tien wetenschappelijke partners – vier hogescholen en zes universiteiten – en ruim veertig maatschappelijke partners, waaronder SLO en de Inspectie van het Onderwijs. Het is ontwikkeld in het kader van de Nationale Wetenschapsagenda; voor de zomervakantie wordt duidelijk of dit achtjarige project financiering ontvangt. “We willen leren van de ideeën uit de onderwijswetenschappen, game design en cognitieve neurowetenschappen om het onderwijssysteem - opgedeeld in curriculum, omgeving, docent en toetsing – in de toekomst zo motiverend te maken dat leerlingen vanuit zichzelf aan het werk gaan.” 

Aan het woord is Harold Bekkering, hoogleraar sociaal-cognitieve neurowetenschappen aan het Donders Institute voor Brain, Cognition and Behaviour van de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij vervolgt: “Bij onderwijswetenschappen gaat het in dit onderzoek met name om pedagogiek en psycho-educatie, waarbij de doelen die worden gesteld en de manier waarop deze doelen bereikt kunnen worden centraal staan. Vanuit onderzoek naar game design weten we hoe we jongeren lang kunnen boeien. De cognitieve neurowetenschappen richten zich op het begrijpen van de onderliggende mechanismen in de hersenen.” Dat kan verrassende inzichten opleveren, zoals over het onderscheid tussen extrinsieke en intrinsieke motivatie. “Dat onderscheid klinkt logisch, maar is in de hersenen niet zo duidelijk. De hersenen zijn beloningsgericht. We zien dat dezelfde stofjes betrokken zijn bij intrinsieke en extrinsieke motivatie. Waar de motivatie vandaan komt, maakt dus niet zoveel uit.”

Regie
Van games is bekend dat een ervaring niet per se leuk hoeft te zijn om toch motiverend te blijven. Harold Bekkering: “Games zuigen een speler een wereld in door er via een verhaal betekenis aan te geven. De speler ervaart dat hij ertoe doet. In het onderwijs kan dat beter. Daarnaast werken onze hersenen als een voorspellingsmachine. Voorspellingen maak je voor jezelf op basis van wat jij al weet. Om die reden kunnen we ons moeilijk een voorstelling maken van het onbekende. Dus als je in het onderwijs bijvoorbeeld besluit om het curriculum los te laten, heb je geen beeld van wat ervoor in de plaats kan komen.” En dat roept spanning op, blijkt wel uit de huidige maatschappelijke discussie over de toekomst van het Nederlandse onderwijs.

Berni Drop is rector/bestuurder van het Montessori College in Nijmegen, een van de maatschappelijke partners van Motivation2Learn. Zij vult aan: “School is onderdeel van je hele leven. Het is van belang dat het een omgeving is waarin je de regisseur leert te zijn van je eigen leren en leven. Adriaan van Dis stelde Yuval Noah Harari [1] de vraag hoe het onderwijs kinderen kan voorbereiden op de toekomst als we niet weten hoe de wereld er over dertig jaar uitziet. Daarop zei Harari dat er zoveel veranderingen aankomen dat het belangrijkste is dat jongeren flexibel en creatief worden, zich kunnen verhouden tot veranderingen als constante factor in hun leven en ethisch leren denken.”

Leerlingen regie geven is ook voor Pieter Lossie een sleutel voor het stimuleren van hun motivatie. Hij is voorzitter van het Landelijk Aktie Komitee Scholieren (LAKS), een andere partnerorganisatie van Motivation2Learn. “Veel scholieren zien school als een verplichting. Ze snappen niet waarom ze moeten leren wat hen wordt aangeboden. 20 tot 25 procent haakt op de langere termijn af als we niet snel dingen gaan doen. Het veld ziet de oplossing in repareren alvorens te innoveren. Maar volgens mij moet je juist door te innoveren het systeem repareren: kun je met minder contacturen en een minder overladen curriculum meer motivatie genereren om te leren? In de discussies rondom curriculum.nu is de groep van een miljoen scholieren amper gehoord. De mensen die het hardst schreeuwen in het politieke debat, meestal ouder dan 40, willen niet te veel veranderen. Want dat ging de vorige keer fout. Alleen loopt deze keer het systeem vast.” 

Participatie
Van het geven van regie aan leerlingen is de stap naar jongerenparticipatie snel gezet. Pieter Lossie: “Het blijkt voor veel scholen een lastige vraag hoe ze dat kunnen inrichten. Uit de LAKS-monitor blijkt dat onder scholieren duidelijk behoefte bestaat aan medezeggenschap. Ze weten vaak echter niet of hun school een MR of een leerlingenraad heeft. Of de stem van de leerling gehoord wordt, hangt sterk van schoolleiders. Sommige houden van oppositie, andere vinden het een blok aan hun been. Mijn filosofie is dat leerlingen gemotiveerder zijn als je hen bij de school betrekt.” Gedreven vervolgt hij: “Uit peilingen en gesprekken blijkt dat scholieren met name meer aandacht willen voor persoonlijke ontwikkeling. Onderwijs zou niet alleen moeten gaan over platte kennis, maar juist over het creëren van sterke persoonlijkheden.”

Lisa Hulshof is leerling van het Montessori College Nijmegen en actief in De Onderwijsbeweging aldaar. Weloverwogen zegt ze: “Hier op school wordt goed naar leerlingen geluisterd, door docenten, in de leerlingenraad, maar ook in De Onderwijsbeweging. Daar maken leerlingen, leraren, ouders en buitenstaanders deel van uit. Vier avonden per jaar praten we met elkaar over problemen in het onderwijs, hoe we die het beste kunnen oplossen, hoe we het onderwijs kunnen vernieuwen en verbeteren. We werken eerst een idee uit, maken een prototype, voeren dat op kleine schaal uit en als dat goed gaat, kijken we hoe we het verder kunnen invoeren.”

“De intentie van De Onderwijsbeweging is om verschillende constructen van denken bij elkaar te brengen om van te leren, zodat nieuwe kennis kan ontstaan. Leerlingen hebben een grote stem en komen zelf met vraagstukken,” beaamt Berni Drop. “In het onderwijs is de denkwijze ‘Zij zijn de lerenden en wij weten hoe het zit’ de standaard. Maar als je loslaat dat er een objectiveerbare waarheid is, dan kun je de wijsheid van verschillende werelden bijeenbrengen. Dan ontstaat echte wijsheid, volgens mij.”

Kennis
Wat is wijsheid in een onderwijssysteem waarin de motivatie van leerlingen tot de laagste ter wereld behoort, zoals blijkt uit OECD-onderzoek? Lisa Hulshof: “Laten we om te beginnen afstappen van het beeld dat de een slimmer is dan de ander. Ik doe vwo, maar ben best jaloers op mijn vrienden bij het vmbo. Wat wij doen is alleen maar theoretisch, terwijl zij beter voorbereid zijn op het echte leven. Ik wil marinier worden, maar dat mag ik niet. Door mijn opleidingsniveau moet ik meteen officier worden, terwijl ik vmbo’ers ken die geknipt zouden zijn voor de officiersopleiding.” 

“Dit is de essentie voor mij,” zeg Pieter Lossie. “Stel jezelf een muziekwinkel en een school voor. Nu wordt gesteld: we moeten de muziekwinkel uitbreiden met meer kennis. Maar als je de route naar de muziekwinkel niet verbetert, krijg je niet meer klanten. De oplossing is niet ‘meer kennis in het systeem’ om het gebrek aan kennis op te lossen. Zorg ervoor dat leerlingen kennis willen opnemen.”

[1] Op 4 februari sprak Adriaan van Dis in ‘DWDD Heimwee: Hier is Van Dis’ met schrijver en historicus Yuval Noah Harari. Harari vertelt daarin onder andere over de kracht van verhalen, over onszelf zo goed mogelijk leren kennen en waarom het onderwijs niet kan wachten met veranderen. Het gesprek is terug te kijken via www.npostart.nl